Inscriptie in hexameters op fries van kloostergang van Vaison

Ik smeek u, broeders, overwin de gebieden van de noordenwind (zetel van het kwade)

• De q met doorstreept been of q with stroke through descender of q barré à travers la descendante ou à travers le jambage inférieur kwam in Middeleeuwse manuscripten voor als afkorting voor qui-, quan- en que. Ze komt op twee plaatsen voor in de inscriptie in de kloostergang van Vaison: we hebben in de Latijnse tekst de lettergreep 'qui' bewaard, maar een rode kleur gegeven. Je kan de letter terugvinden op de eerste en derde foto. Op verzoek van mediëvisten (project) kreeg de letter een plaats in de tekenverzameling Unicode Latin Extended D (entiteit 42.839). Weinig lettertypen ondersteunen echter deze letter. Voor het Windowsplatform is er Segoe dat ook aan de basis ligt voor weergave van tekens in Afrikaanse en Aziatische talen. Andere lettertypen (waaronder free- en shareware) kan je vinden op Fileformat.info.

terwijl jullie de kloostergang nalopen, want zo zullen jullie tot het zuiden (zetel van het goede) komen of

door verbonden te blijven met het klooster, want zo zullen jullie…

• de lettergreep -um in 'austrum' en 'quadrifidum' is afgekort tot 'ū' (derde en vierde foto).
• sectare (frequentatief van secare: snijden, kwellen, doorklieven, weg afleggen) en deponent sectari: nalopen, voortdurend begeleiden, druk bezoeken, verbonden blijven.

het drietongige vuur (de Heilige Drievuldigheid) brenge in herinnering dat jullie het in vier gespleten nest (de vier zijden van de kloosterhof) doen ontbranden, opdat het (vuur) toegevoegd worde aan ieder van de twaalf aders van de stenen/marmeren tafels.

• De laatste hexameter is duidelijk het moeilijkste gedeelte van onze vertaling. Het woord 'vena' gebruikt het Latijn ook figuurlijk in de betekenis van 'levenskracht' (als de aders leegbloeden, verdwijnt het leven uit de mens) of van 'hart' (in venis atque in visceribus rei publicae, Cicero, Oratio in L. Catilinam I, 31). De aansporing richt zich zo tot de kannuniken van het kapittel, de 'drijvende krachten', de 'bezielers' van de stenen, pars pro toto (stijlfiguur waarbij de naam van het gedeelte het geheel aanduidt) voor het gebouw, de kloostergang en de kathedraal. De laatste versregel wordt dan:

opdat het (vuur) toegevoegd worde aan ieder van de twaalf bezielers van de kloostergang en de kathedraal.

• ignea: adjectief, onzijdig meervoud, vertaald als vuur, daarmee komen overeen trifida en addita
• bissenis: bis seni: tweemaal zes, datief meervoud na werkwoord samengesteld met ad (addere), staat bij venis
• lapis: steen, marmeren tafel, genitief meervoud
• Léon Halkin (L'inscription métrique du cloître roman de Vaison) spreekt over 'les douze médiateurs'.

Wilhelm Messerer (Romaanse plastiek in Frankrijk) en C. Goudeneau/Y. de Kisch (Vaison la Romaine, guides archéologiques de la France) spreken over de twaalf stenen (vaten). Zij vertrekken blijkbaar van een andere betekenis van het woord 'vena': metaalader, ader in marmer (wegens de gelijkenis met aders op de menselijke huid). Gezien 'lapis' (steen) bij uitbreiding ook marmer, marmeren tafel (Virgilius, Horatius) kan betekenen, zouden we 'venis lapidum' (de aders in het marmer) kunnen opvatten als pars pro toto voor marmeren tafels (altaren) of voor andere voorwerpen uit steen (vaten?).

Vrede zij dit huis

• Vreemd genoeg bevinden de laatste hemistische en de slotformule zich op een deel van de zijmuur van de kathedraal dat niet zichtbaar is vanuit de kloostergang.

Teksten

Léon Halkin, L'inscription métrique du cloître roman de Vaison, Klincksieck (1928)

Je vous en conjure, mes frères, combattez victorieusement le parti du démon, soyez fidèles à la règle qui vous tient enfermés dans le cloître, et de la sorte vous parviendrez au Ciel. Que la triple flamme de la foi, de l'espérance et de la charité embrase de son ardeur divine l'âme de ceux dont l'existence vertueuse s'écoule à l'intérieur de ces quatre murs (le cloître), de manière à ce qu'elle s'incorpore en vous, qui êtes les douze médiateurs de cette église, et qu'ainsi la paix règne dans cette demeure.

Ik bezweer jullie, broeders, bestrijd zegerijk de aanhang van de duivel, wees trouw aan de regel die jullie opgesloten houdt in dit klooster, en zo zullen jullie in de hemel komen. Dat de drievoudige vlam van het geloof, de hoop en de menslievendheid met haar goddelijke gloed de ziel in vuur en vlam zet van diegenen, waarvan het deugdzaam bestaan zich afspeelt binnen deze vier muren (van het klooster), zodat ze zich verenigt met jullie, die de twaalf bemiddelaars zijn van deze kerk, en dat zo de vrede heerst in dit huis.

• Uit: Robert Bailly, Dictionnaire des communes de Vaucluse, Editions A. Barthélemy, Avignon, 1985, pagina 438
• Over Léon Halkin, professor te Luik.

Wilhelm Messerer, Romaanse plastiek in Frankrijk, 1964

Met nadruk smeek ik u, broeders, de plaats waar de noordenwind waait te doorworstelen, want slechts zo komt ge dwars door de kruisgang daar waar de zuidenwind waait. Het drievoudige vuur moge ontbranden doen het viervoudige nest, opdat dit de twaalf stenen vaten moge toegevoegd worden. Vrede zij dit huis.

• Uit: Ingeborg Tetzlaff [vert. uit het Duits door Ingrid Nijkerk-Pieters], De Provence, geschiedenis, kultuur en landschap, Cantecleer, De Bilt, 1977, pagina 134.
• Over Wilhelm Messerer, professor kunstgeschiedenis te Bamberg, aan de Universität des Saarlandes en in Salzburg.

C. Goudineau, Y. de Kisch, Vaison la Romaine, guides archéologiques de la France, 1984

Je vous en conjure, mes frères, triomphez du parti de l'Aquilon en restant attachés au cloître, car c'est ainsi que vous parviendrez à l'Auster; que le triple feu (celui de la Trinité) vous rappelle d'enflammer le nid quadruple (le cloître carré) afin que ce feu soit apporté par surcroît aux pierres qui sont deux fois six (les douze chanoines du chapître?). Paix à cette demeure.

Met nadruk smeek ik u, broeders, de zijde van de noordenwind te overwinnen door verbonden te blijven met het klooster, want op die manier zullen jullie de zijde van de zuidenwind bereiken; dat het drievoudige vuur (van de Drievuldigheid) jullie in herinnering brenge het viervoudige nest (het vierkante klooster) te doen ontbranden, opdat dit vuur bovendien worde overgebracht op de twaalf stenen (de twaalf kanunniken van het kathedraalskapittel?). Vrede aan dit huis.

Meer beelden en links

De website van de stad Vaison, onderdeel Patrimoine, geeft veel info over de geschiedenis, over de archeologische sites Puymin en la Villasse, over de kathedraal Notre-Dame-de-Nazareth in de zuidwestelijke hoek van de antieke stad, over de kloostergang, over de kapel Saint-Quenin en over het museum Théo Desplans (om het bij de benedenstad te houden).

De vereniging Belisama en haar website Vaison dans les musées du monde geeft een overzicht van de vondsten die ooit werden gedaan op het grondgebied van Vasio Vocontiorum en waar ze worden bewaard.

De portaalsite Beyond.fr bevat een duidelijke kaart over de archeologische sites; ze vermeldt onder meer de nieuwe ontdekkingen die de laatste jaren zijn gedaan: de domus van de Place Monfort (28), het forum (22) en het amphitheater (30).

Je kan de archeologische actualiteit van Vaison-la-Romaine volgen op Facebook.